Yasalarımızda ve miras hukukunda iki tür yasal mirasçıdan söz edilmektedir. Bunlar yasal mirasçılar ve atanan mirasçılar olmaktadır
"Gücü olmayan adalet acizdir, adaleti olmayan güç ise zalim.”
Bu yazımızda sizlere Türk Hukuku’na göre miras hukukunu, mirasın paylaşılmasını ve miras davalarını kısaca anlatmaya çalışacağız.
Gerçek kişinin ölümü ve gaipliğe durumunda, bu kişiye ait olan malların kimlere ve nasıl intikal edeceğini düzenleyen hukuk dalına Miras Hukuku denmektedir. Yasalarımızda düzenlenen miras hukuku Türk Medeni Kanun’un bir dalı olmaktadır. 4721 Sayılı Türk Medeni Kanun’un 495- 682. Maddeleri arasında düzenlenmiştir. Aynı zamanda Kişiler hukuku, Aile Hukuku, Borçlar Hukuku ve Eşya hukuku ile de yakından ilgili olan bir hukuk dalı olmaktadır. Miras hukuk dalında ölümden sonra malların intikalinin yapılması yanında ölümden önce düzenlenen ölüme bağlı tasarruflar konusu da işlenmektedir.
Miras Hukukunda Kaç Türlü Mirasçı Vardır?
Yasalarımızda ve miras hukukunda iki tür yasal mirasçıdan söz edilmektedir. Bunlar yasal mirasçılar ve atanan mirasçılar olmaktadır. Kişiye bağlı olmayan ve mirasçılara intikal edebilen mal varlığına tereke denmektedir. Yasal olarak miras bırakan kişinin mirasçısı olmadığı halde, miras bırakanın iradesi ile mirasçı olmaya hak kazanan kişilere atanmış mirasçı denmektedir.
Miras Hukukunda Zümre Sistemi Nedir?
Türk Medeni Kanunu’nda miras ve diğer konularda zümre (derece) sistemi uygulanmaktadır. Bu sisteme göre mirasçı olabilmek için bir zümreye dahil olmak gerekmektedir. Bir önceki zümrenin mirasçı olması durumunda, bir sonraki zümre mirasçı olamamaktadır. Aynı şekilde zümre ve kök başı ile alt soyun mirasçılığını engellemektedir.
Derece (Zümre) Mirasçılar Kimler Olmaktadır?
Bir miras bırakanın birinci derece mirasçıları o kişinin alt soyu olmaktadır. Bu durumda miras bırakan kişinin alt soyu, yanı çocukları, torunları ve sonrakiler sınırsız olarak mirasçı olabilmektedir. Mirasta çocuklar eşit olarak mirasçı olmaktadırlar. Miras bırakan kişinin çocuklarının ölmüş olması durumunda, çocukları yerine kendi alt soyları mirasçı olmaktadırlar.
Derece (zümre) ise mirasçının kendi annesi ve babası olmaktadır. Miras bırakanın anne ve babaları da eşit mirasçılar olmaktadır. Miras bırakanın ölmüş olan anne ve babası yerine alt soyu mirasçı olmaktadır. Bu durumda miras bırakanın annesi ve babası ölmüş olursa miras hakkı kardeşlerinde olmaktadır. Bir tarafta hiç mirasçı kalmadığı durumunda tüm miras diğer tarafa kalmaktadır.
Miras bırakan kişinin 3. Derece mirasçıları ise büyük anne ve babası olmaktadır. Miras bırakanın büyük anne ve babasının ölmüş olması durumunda, kendi amca hala ve teyzeleri mirasçı olmaktadır.
Kadının Miras Hakkı
Kadının miras hakkı ülkemiz gibi gelişmekte olan toplumlarda çoğunlukla farklı düzenlendiği zannedilen bir konu ise de erkek ve kadının miras hakkı konusunda Medeni Kanunumuz herhangi bir ayrım koymamıştır.
Kadın ister baba mirası yönünden mirasçı olsun, isterse koca mirası söz konusu olsun her iki durumda da erkekler ile aynı miras haklarına sahiptirler.
Böyle olması hem yasa hem de hakkaniyet gereğidir. Kadın ister ekonomik faaliyet içinde bulunsun ister bulunmasın, eş olarak üye olduğu aile birliğinin yönetilmesinde eşit olarak katılmalıdır.
Doğmamış Çocuğun (Ceninin) Miras Hakkı
Doğmamış Çocuğun Miras Hakkı’nın bulunması için çocuğun öncelikle medeni kanun anlamında kişilik kazanması gerekmektedir.
Medeni Kanun’un 28. Maddesinde “Kişilik, çocuğun sağ olarak tamamıyla doğduğu anda başlar ve ölümle sona erer. Çocuk hak ehliyetini, sağ doğmak koşuluyla, ana rahmine düştüğü andan başlayarak elde eder.” Denilmiştir.
Medeni Kanunun 582. Maddesine göre cenin, sağ doğmak koşuluyla mirasçı olabilecektir. Ölü doğan bir çocuk mirasçı olamayacağı gibi mirası da doğal olarak üst soyuna geçmeyecektir.
Saklı Pay Nedir?
Saklı payın ne olduğu kanunda açıkça belirtilmiştir. Buna göre miras bırakanın çocukları ile onların altsoyunun saklı pay oranı yasal miras paylarının yarısıdır. Anne ve babanın saklı pay oranları yasal miras payının dörtte biridir. Sağ kalan eşin saklı payı ise yasal miras payının tamamıdır. Kanun koyucu sağ kalan eşin saklı payını belirlerken herhangi bir değişiklik öngörmemiştir. Miras bırakan düzenleyeceği vasiyetname ile veya ölmeden önce yaptığı bağışlar ile saklı paylı mirasçıların miras payına zarar vermiş ise; saklı paylı mirasçılar tenkis davası ile haklarını koruyabilirler. Ancak tenkis davası açmak için kanun bir zamanaşımı süresi öngörmüştür. Saklı payının ihlal edildiğini düşünen veya öğrenen taraf öğrenmeden itibaren 1 yıl içerisinde tenkis davası açarak ihlalin giderilmesini hâkimden isteyebilir. Miras bırakan ancak kanunda yazılı hallerde saklı paylı mirasçısını mirastan çıkarabilir.
Mirasçılık Belgesi Nedir?
Miras bırakan kişinin ölümü ile ardından kimlerin mirasçı olacağını belirttiği belgeye mirasçılık belgesi denmektedir. Mirasçılık belgesinin bir diğer adı ise veraset ilamıdır. Mirasçılık belgesinin çıkartılabilmesi için tek bir mirasçının bile olması yeterli olmaktadır. 2001 yılında yapılan düzenlemelerden önce mirasçılık belgesi sadece Sulh Hukuk Mahkemeleri tarafından verilmekteydi. Günümüzde yapılan yasal değişiklikler ile mirasçılık belgesini artık noterlerde düzenleyebilmektedir. Ancak yabancı bir ülkede yaşayanlar veya yabancı ülke vatandaşı olan kişiler noterden mirasçılık belgesi düzelememektedir.
Düzenlenen mirasçılık belgesinde sadece yasal mirasçılar değil atanmış mirasçılarda bulunduğu için belgeyi talep edebilmektedirler.
Mirasçılıktan Çıkarma Nedir?
Mirasçılıktan çıkarma sadece saklı paylı mirasçılar için yapılabilecek bir işlem olup ölüme bağlı tasarruf ile yapılabilir. Miras bırakanın saklı paylı mirasçıları eşi, altsoyu ve anne-babası saklı paylı mirasçılardır. Bu kişiler mirastan çıkarılabilir. Halk arasında evlatlıktan ret olarak bilinen durum aslında mirasçılıktan çıkarmadır.
Miras bırakan ölmeden önce haklı sebeplere sahipse saklı paylı mirasçılarını hukuki olarak tabir etmek gerekirse mirastan ıskat edebilir yani mirastan çıkarabilir. 4721 Sayılı Türk Medeni Kanunu’nun 510. maddesinde mirasçılıktan çıkarma kurumu anlatılmıştır.
Mirasçılıktan çıkarma ancak kanunda yazılı şartların varlığı halinde gerçekleştirilebilir. Mirasçılıktan çıkarmanın şartlarından biri; saklı paylı mirasçının, miras bırakana veya yakınlarına karşı ağır bir suç işlemesidir. Saklı paylı mirasçı miras bırakana veya yakınlarına karşı ağır bir suç işlerse miras bırakan tarafından mirastan çıkarılabilir. Burada “ağır suç” kavramını somut olayın özelliklerine göre farklılıklar gösterebilmektedir. “Ağır suç” belirlenirken ailenin sosyo ekonomik durumu, hareketin boyutu, sonuçları vs. hâkim tarafından ayrıntılı olarak değerlendirilmeli ve bu doğrultuda mirastan çıkarılmaya haklı sebep oluşturup oluşturmayacağı hükme bağlanmalıdır. Bugüne kadar karşılaştığımız olaylardan yola çıkarak ağır suçu örneklendirmeye çalışırsak; saklı paylı mirasçının miras bırakana karşı hırsızlık yapması, malvarlığına zarar vermesi, yağma suçunu işlemesi vs. sayılabilir. Bu ağır suçların varlığı halinde saklı paylı mirasçının mirastan çıkarılması olasıdır.
Miras Paylaşımı Nedir? Nasıl Yapılır?
Miraslar aşağıda belirtilen kanuni paylar oranında paylaştırılmalıdır. Miras paylaşımı konusunda bir anlaşmazlık yaşanması durumunda, miras paylaşımının düzgün yapılması için mahkemeye başvurulabilmektedir. Miras paylaşımının yapılması için dava açılması şart değildir.
Mirasçılar bir araya gelerek ve aralarında anlaşarak miras konusunda bir paylaşım yapabilmektedirler. Bunun yapılması için miras bırakanın ölüm gününden sonra tüm mirasçıların bir araya gelmesi ve terekeyi kendi aralarında anlaşarak paylaşmaları gerekmektedir.
Mirasın paylaşılması konusunda mirasçıların aralarında bir anlaşmaya varamaması durumunda miras paylaşım veya Ortaklığın Giderilmesi davası açılarak mahkeme tarafından kanuni paylaşma oranında paylaştırma yapılabilmektedir.
Miras paylaşımı davalarında tüm mirasın, yani miras bırakanın tüm mal varlığının paylaşılması esas alınmaktadır. Miras bırakan kişinin ölüm anındaki tüm mal varlığı ve borçları mahkemece tespit edilmektedir. Tüm kurumlardan miras bırakanın mal varlığı ve borçları konusunda bilgilerin toplanmasından sonra mirasçıların kanuni pay oranlarına göre paylaştırma işlemi mahkeme tarafından yapılmaktadır.
Miras paylaşımının yapılması konusunda en önemli konu miras bırakanın üstüne olmayan malları ile alakalı durum olmaktadır. Miras bırakan kişi mirasın bir parçası olması gereken bir gayrimenkulü veya farklı bir mal varlığını başka bir mirasçının üzerine geçirmiş olması durumunda yapılacak tespitler oldukça önemli olmaktadır.
Böyle bir durumda miras hukuku yanında hukukun farklı dalları da devreye girmektedir. Miras davalarının görülmesinde bir veya birden fazla miras davasının açılması mümkün olabilmektedir. Miras hak olmakla birlikte bu konuda kendisinin bir talebi ve şikâyeti olmadığı sürece devlet kendi başına işlem yapmamaktadır.
Vasiyetnamenin Olmaması Durumunda Mal Paylaşımı Nasıl Yapılabilir?
Miras bırakanın ölmesi durumunda arkasında bir vasiyetname bırakmaması miras paylaşımı konusunda farklı yol izlenilmesini meydana getirmektedir. Vasiyetnamenin olmadığı mal paylaşımlarında miras bırakanın eşinin olması ve bu kişinin hayatta olmasına göre izlenecek yol değişmektedir.
Tüm bu işlemlerden önce miras bırakanın ölüme bağlı sözleşme yapıp yapmadığı araştırılmaktadır. Böyle bir belgenin ve sözleşmenin olmaması durumunda ortada atanmış bir mirasçının olmadığı belirlenmiş olacaktır. Ortada atanmış bir mirasçının olmaması durumunda kanuni mirasçılar arasında paylaşım işlemi başlayabilmektedir. Bu durumda sağ kalan eş ile alt soy birlikte mirasçı oluyor ise mirasın dörtte birini sağ kalan eş, diğer kısmını alt soy almaktadır.
Eğer sağ kalan eş anne ve babası ile mirasçı olur ise bu sefer mirasın ½ kısmını hayatta olan eş, diğer ½ kısmını ise alt soy almaktadır. Sağ kalan eş büyük anne ve babası ile mirasçı olur ise bu durumda mirasın ¾ kısmını sağ kalan eş almaktadır. Geriye kalan kısım ise alt soya paylaştırılmaktadır.
Miras paylaşımı sırasında herhangi bir şekilde cinsiyet ayrımı yapılmamaktadır. Kadın erkek eşit derecede pay sahibi olmaktadır.
Mirastan Mal Kaçırma Tapu İptal Davaları
Kanunlarımızda düzenlenen miras hukukunun özü bu prensipte gizli olmaktadır. Miras hukuku gerekli ortaya çıkan tapu iptali, muvazaa ve mirastan mal kaçırma gibi tüm ihtilaflarda bu prensip işlemekte ve mahkemeler bunun üzerinden kararlar almaktadırlar. Mirastan mal kaçırma davalarında izlenecek yol ve deliller oldukça önemli olmaktadır.
Miras bırakan kişi, mirasa konu olan mallarını bir mirasçıya devretmiş olabilmektedir. Böyle bir durumda hak sahibi olan kanuni diğer mirasçılar Mirastan Mal Kaçırma nedeniyle dava açabilmektedirler.
Bu davalar tamamen kendine özgü davalardır. Mal kaçırma iddiasında bulunan ve davayı açan taraf veya taraflar bu mal kaçırma işleminin gerçekleştiğini mahkemeye kanıtlamak zorundadır.
Miras bırakan kişi sağlığında mallarını adil bir şekilde dağıtmamış olabilmektedir. Bu durum miras bırakanın tüm mallarını paylaştırdığı, ancak her mirasçının farklı oranda mal sahibi olduğu ve bu durumda bariz bir eşitsizlik olduğu söz konusu olabilmektedir.
Bazı durumlar baba malların erkek çocukları ellerin toplanmasını isteyebilmekte ve mirasını bu şekilde bırakabilmektedir. Böyle durumlardaki eşitsizlikler konusunda dava açılabilmektedir. Bu davalarda da adaletsiz ve eşit olmayan mal paylaşımının mahkemeye kanıtlanması gerekmektedir.
Reddi Miras Nedir? Nasıl Yapılabilir?
Medeni Kanun’un 606. Maddesinde yer alan hükümler gereğince miras, mirasın kanuni hak sahipleri tarafından üç ay içerisinde reddedilmelidir.
Mirasın Reddin de üç aylık süre, yasal mirasçılar için miras bırakanın ölümü öğrendikleri, atanmış mirasçılar için ise miras ile kalan tasarrufun kendilerine resmi olarak bildirildiği tarihten itibaren başlamaktadır.
Kanuni mirasçılar mirasçı olduklarını daha sonradan öğrendiklerini ispatlayabilir ise bahsedilen süre öğrenilen günden itibaren başlamaktadır.
Ölümü tarihinde miras bırakan kişinin aczi açıkça belli olması durumunda veya resmen tespit edilmiş olması durumunda miras reddedilmiş olmaktadır. Miras bırakan miras bırakarak borca batık bir şekilde ölmüş ise bu duruma göre miras mirasçılar tarafından reddedilmiş gibi hüküm verilmektedir. Mirasçıların mirası reddetmeleri gibi bir şart söz konusu değildir.
Ancak bir borç sebebi ile olası bir icra takibinden kurtulmak için miras bırakanın borca batık şekilde olduğunun mahkeme tespit edilmesi gerekmektedir.
Tenkis Davası Ne Demektir?
Medeni Kanun’un miras hukukunu içeren bölümlerinde ölüme bağlı tasarruflar başlığı altında tasarruf özgürlüğü hükümleri bulunmaktadır. Burada saklı pay ve saklı pay mirasçısı gibi kavramlar ile karşılaşılmaktadır. Miras bırakanın üzerinde tasarruf edemeyeceği ve kanuni mirasçıların bir bölümüne tanınan özel haklara saklı pay denmektedir. Medeni Kanun miras bırakanın mal varlığı üzerindeki tasarruf haklarını sınırsız bir tasarruf hakkı olarak görmemektedir.
Miras bırakanın tasarruf haklarındaki özgürlükleri Medeni Kanun’un 506 ve 513’üncü maddelerinde kısıtlamalar getirilmiş ve bu maddelerde düzenlemeler yapılmıştır. Bununla ilgili olarak ölüme bağlı tasarruflar ile alakalı iptal ve tenkis kurallarını da 557 ve 571’inci maddelerde düzenlemiştir.
Miras bırakanın ölüme bağlı tasarruf özgürlüğünü aşması durumunda mirasçıların tenkis davası açarak saklı pay ihlali gibi durumların ortadan kaldırılmasını sağlayabilmektedir. Tenkis davası açarak saklı pay hakkını korumak isteyecek olan saklı paylı mirasçılar eş, anne, baba ve alt soy olmaktadır. Bu durumda tenkis davasının davacılarının saklı pay mirasçıları olacağı görülmektedir. Bu davalarda davalı olan taraf ise saklı payı aşarak ölüme bağlı tasarrufların lehine yapıldığı kişi olmaktadır.
Vasiyetname Nasıl Hazırlanmalıdır?
Sözlü vasiyetnamelerin uygulamada örneği oldukça az ve hatta neredeyse hiç yoktur. Miras bırakan deprem, sel ve buna benzer oldukça zor bir durumda yanında bulunacak iki şahide sözlü olarak vasiyetini söyleyebilmektedir. Bu sözlü vasiyet daha sonradan yazıya geçirilmelidir.
Vasiyetnameler aralarında şekil bakımından üçe ayrılmaktadır. Bunlar sözlü, yazılı ve resmi olmaktadır. Hazırlanacak sözlü vasiyetler olağanüstü durumlarda ve başka bir seçeneği olmadığı ihtimallerde geçerli olmaktadır.
Yazıya geçirilen bu sözlü vasiyet Asliye Hukuk Mahkemesine teslim edilmelidir. Bu vasiyetin geçerli olabilmesi için tanıklardan ikisinin de okuryazar olmasıdır.
El yazısı ile bırakılan vasiyetnamelerde, baştan sonra tüm yazının miras bırakana ait olması gerekmektedir. Bu şekilde hazırlanan vasiyetnamenin mahkemelere sunulma gibi bir zorunluluğu bulunmamaktadır.
El yazısı ile vasiyetin geçerlilik kazanması ve tanınması için baştan sona miras bırakan tarafından kendi el yazısı ile yazılmış olması ve tarih bulunmasıdır.
Miras Paylaşımı Davalarında Görevli Mahkemeler
Miras hukukun genel görevli mahkemeler asliye hukuk mahkemeleridir. Dava konusunun değer ve miktarına bakılmaksızın malvarlığı haklarına ilişkin davalarla, şahıs varlığına ilişkin davalarda görevli mahkeme, aksine bir düzenleme bulunmadıkça asliye hukuk mahkemesidir.
Konuyla ilgili genel hatlarıyla bilgi vermekle beraber ayrıntılı bilgi için ofisimize danışabileceğinizi bildiririz.